We kunnen niet zeggen dat de bezuinigingsmaatregelen in 2013 als een verrassing kwamen – ze waren allemaal vermeld in het eerste Memorandum of Understanding (MoU) tussen de Trojka en de Portugese regering, dat in mei 2011 ondertekend werd door alle regeringspartijen (PS, PSD en CDS) |1|. Het MoU legt diepe economische en politieke veranderingen op:

• transformatie van de productiestructuren;
• nietigverklaring van beschermende arbeidswetgeving en collectieve onderhandelingen;
• plundering van de fondsen voor werknemers (pensioenen, sociale zekerheid);
• privatisering van potentieel lucratieve openbare diensten |2| zoals gezondheidszorg, onderwijs, veiligheid, communicatie, vervoer, water, energie, cultuur – en de opheffing van andere openbare diensten;
• toenemende overdracht (naar de private sector en naar het buitenland) van inkomen, kapitaal en ‘human resources’;
• veranderingen in het fiscale beleid.

Hier moeten we de sterk stijgende overheidsschuld aan toevoegen, hoewel het Memorandum hier niet vanuit gaat.

Verandering in economische structuur en arbeidsverhoudingen

De snelle transformatie van de economische structuur van het land houdt onder meer in:

• vermindering van de binnenlandse consumptie / markt;
• concentreren van goederen en productiemiddelen op export en toerisme;
• oprichting van een pool van perifere goedkope arbeidskrachten zonder rechten;
• vervanging van alle werknemers met rechten door flexwerkers

De focus op de export brengt de kwestie van internationaal concurrerende productiviteit en winstgevendheid naar voren. Maar gezien het heersende beleid van desinvesteringen in vaste activa (gebouwen, machines, inventaris, ..), is de enige manier om de productiviteit en de winst te verhogen op lonen te bezuinigen, werkdagen te verlengen en nieuwe vormen van onbetaald werk te creëren. In het korte tijdsbestek van een jaar ontstond er een gigantisch leger van arbeidsreserve (officiële cijfers geven ongeveer 16 procent werkloosheid, maar de werkelijke werkloosheid is meer dan 28 procent). Degenen die uit de werkloosheid weten te raken, komen terecht in onzekere banen. Oneerlijke ontslagen worden vastgelegd in nieuwe rechtsvormen en er worden wetten aangenomen om de wettelijke werkdagen te verlengen. Mensen accepteren vaak onbetaald te moeten werken in het weekend, alleen maar om ‘aardig’ te doen en zo hun baan te behouden.

In 2013 leidde de situatie van armoede en werkloosheid tot een golf van emigratie die alle historische records brak.|3| Elke dag wordt 125.000 euro van de pensioenen in beslag genomen |4|. 1,9 miljoen mensen leven onder de armoedegrens (ongeveer 18 procent van de bevolking).

De traditionele agrarische productie, waar zelfvoorziening op voedselgebied van afhankelijk is, wordt geleidelijk vervangen door monoculturen (zich richten op het verbouwen van een enkel gewas) voor de export. De papierindustrie in Portugal creëerde er de grootste oppervlakte van eucalyptus in Europa; |5| nieuwe wetten staan nu de uitbreiding van eucalyptusplantages toe over het hele land; andere monoculturen zijn gekoppeld aan chemicaliën en Monsanto. In uitgestrekte gebieden waar vroeger boeren en herders woonden, vinden we nu alleen eucalyptus, vakantieparken en golfbanen.

De focus op het toerisme is subtieler, maar steeds zichtbaar in het feit dat bijna alle historische gebouwen en openbare gebouwen (waaronder scholen en ziekenhuizen) worden afgestaan aan nationale en internationale consortia die ze omvormen in hotels en recreatiecentra. In Lissabon ontstonden binnen een jaar 80 nieuwe hotels; traditionele openbare ruimtes verdwijnen om plaats te maken voor de toeristische consumptie.

De just-in-time productiewijze (waarbij opgeslagen inventaris wordt gezien als een verspilling van productie, en er dus geen voorraad wordt aangemaakt) plaatst de transportsector in het hart van het productiesysteem; dit hart kan echter wel eens de zwakke schakel in het systeem worden. Hierdoor kunnen we de ingrijpende veranderingen begrijpen in het wettelijk kader en de structuur van precaire sectoren zoals opslag (grondstoffen, onderdelen en export) en transport (goederen en werknemers). Werknemers in deze sectoren behoren tot de meest dappere strijders / militanten, maar worden sinds 2011 door overheid en werkgevers aangevallen.

De drastische krimp van de binnenlandse markt

Apotheken bieden een typisch voorbeeld: terwijl Portugal een exporteur is van geneesmiddelen, is het nu moeilijk om medicijnen te vinden in de apotheek – de industrie kiest ervoor om te exporteren.

De inkrimping van de binnenlandse markt is het gevolg van de bezuinigingen op de beloning van arbeid, die in 2013 daalde naar niveaus die in sommige gebieden op slavernij lijken – in sommige gevallen moeten werknemers een borg te betalen om kans te maken op een baan.

Doordat middelen, industrieën en strategische gebieden van collectief belang worden geprivatiseerd, worden energie, communicatie en andere essentiële goederen en diensten duurder en van mindere kwaliteit. Aan het eind van 2013 bracht men op veel plekken kerst in het donker door omdat storingen in de elektriciteitsvoorziening niet meteen hersteld werden, zelfs niet in gevallen waarin het probleem simpel opgelost zou kunnen worden door het indrukken van een knop in de centrale energiecentrale. Mensen op het platteland zijn gewend geraakt aan het leven zonder communicatiediensten (telefoon en internet) gedurende vele dagen per jaar.

De plundering van middelen die behoren tot werknemers

De bijdragen van de werknemers, die vooral opgeslagen worden in het sociale zekerheidssysteem en pensioenfondsen, worden beheerd door werkgevers of door de staat. Sommige werkgevers (zoals banken) hebben, na pensioenfondsen in hun voordeel verspild te hebben, aan de staat ‘aangeboden’ om het beheer van die mislukte fondsen over te nemen – nu mogen werknemers opdraaien voor wat de banken gestolen hebben. Al het gepraat over de onhoudbaarheid van de sociale zekerheid en het pensioenstelsel, bovenop het feit dat het gebaseerd is op valse wetenschappelijke en boekhoudkundige argumenten, is gericht op het verbergen van de plundering van de middelen van werknemers.

Medio 2013 heeft de minister van Financiën het aandeel verhoogd dat de sociale pensioenfondsen geïnvesteerd hebben in staatsschuldobligaties. Een ander deel wordt belegd in bedrijfsobligaties. Als gevolg daarvan zien de werknemers een deel van hun inkomen geïnvesteerd worden in bedrijven die, na te zijn geherkapitaliseerd, banen schrappen en arbeidsplaatsen met volledige rechten inwisselen voor flexwerkers. Kortom: een deel van het salaris wordt gebruikt om bedrijven die werkloosheid creëren te herkapitaliseren, een ander deel wordt gebruikt om werklozen te subsidiëren, en een derde deel wordt gebruikt om bedrijven rechtstreeks geld toe te stoppen.

De paniek die veroorzaakt werd door de dreiging van uitputting van fondsen voor sociale zekerheid en pensioenen, heeft nog een ander effect: het dwingen van mensen richting particuliere gezondheidszorg en pensioensystemen – een zeer winstgevende business (de derde meest winstgevende na wapens en drugs, volgens verklaringen voor televisiecamera’s door sommige managers van de gezondheids- en verzekeringssector), die tot voor kort in Portugal nauwelijks aanwezig was.

Industrieën die grote startersinvesteringen vereisen (distributie van energie, waterverdeling, hightech communicatie, scheepsbouw en metaalindustrie, snelwegen, banken, etcetera) en waarvan sommigen de laatste 38 jaar gefinancierd en gemoderniseerd werden met behulp van geld van de arbeiders, zijn nu overgedragen aan particuliere consortia voor slechts symbolische bedragen, of zelfs met onmiddellijk financieel verlies.

De verandering in het fiscaal beleid

In 2011-2012 werd het fiscale beleid minder progressief, waardoor de belastingdruk van de werknemers verhoogd werd via de BTW en de IRS |6|. De overheid nam 1 tot 2 maanden salaris (of pensioen) in beslag in bepaalde sectoren. Tegelijkertijd verminderde ze de belasting op kapitaal en financieel inkomen, vooral ten gunste van de banken, die in het volgende fiscale jaar honderden miljoenen euro’s aan belasting kunnen besparen.

Zoals werd opgemerkt door de Europese commissaris voor de mensenrechten |7|, hebben internationale crediteuren en nationale overheden in het hele proces van de interventie en bailout programma’s zich niets gelegen laten liggen om de rechten van de bevolking te waarborgen; bezuinigingsmaatregelen kunnen niet langer worden gezien als enkel economische kwesties, maar als een systeem ontworpen om de politieke, economische en culturele rechten van de bevolking te verpletteren.

Voetnoten:

|1| Memoranda of Understanding: Letter of Intent (IMF); Portugal – Memorandum of Economic and Financial Policies; Portugal – Technical Memorandum of Understanding (TMU); Letter of Intent (EU); Portugal – Memorandum of Understanding on Specific Economic Policy Conditionality. Hier vinden we uitdrukkingen als: “een bijzondere bijdrage geheven op pensioenen boven de 1500 euro zal in 2012 worden ingevoerd”, “5 procent verlaging van de nominale lonen in de publieke sector en de bevriezing van de pensioenen in 2011”, “kosten op gebied van onderwijs verminderen”, etc.
|2| Zelfs delen van Justitie zullen naar verwachting worden geprivatiseerd, maar dit deel van het MoU is nog niet geïmplementeerd.
|3| De regering kondigde in de zomer van 2013 een daling van de werkloosheid aan, maar dit geeft alleen het feit weer dat wanneer werklozen emigreren, ze verwijderd worden uit de werkloosheidsstatistieken.
|4| Veel senioren zetten hun salarissen en pensioenen in als onderpand voor het kopen van appartementen voor hun kinderen en kleinkinderen, en nu dat de jongeren werkloos zijn, wordt het salaris van de ouders in beslag genomen door vonnis van de rechtbank.
|5| Zie Offxore, Portugal, campeão europeu do eucalipto, 18-05-2013. Zie Wet 96/2013. Zie artikel van João Camargo, A Lei do Eucalipto Livre, 27-11-2013.
|6| Belastingen op inkomens van werknemers en gezinnen.
|7| ‘Behoud van de rechten van de mens in tijden van economische crisis’, november 2013, zie de samenvatting of de volledige pdf.

Door Rui Viana Pereira, lid van CADPP – Comite voor de Afschaffing van de Portugese staatsschuld.

De vertaling van deze tekst naar het Nederlands is verzorgd door Globalinfo.nl

This post is also available in: Engels, Frans, Duits, Italiaans, Spaans, Grieks, Portugees, Portugal, Sloveens